یاحسین

توحید استعانت از دیدگاه قرآن وسنت

از مهم­ترین مراتب توحید عملی که در سوره­ی حمد با عبارت ایاک نستعین بیان شده توحید در استعانت است که تبیین و توضیح این مرتبه از توحید را متاسفانه کم­تر در نشریات و کتب ملاحظه می­کنیم. لذا با توجه به اهمیت موضوع مطالبی دراین زمینه عرضه می­گردد.

استعانت یعنی درخواست و معونه و کمک­ جوی، و توحید استعانت به معنی این است که درخواست و استمداد فقط از خداوند متعال باشد.

ممکن است این سؤال برای هرکس پیش بیاید که چطور ممکن است استعانت از غیرخدا درست نباشد در حالی که خداوند متعال فرموده:

تعاونوا علی البرّ و التقوی و لاتعاونوا علی الاثم و العدوان[1]

در راه نیکی و پرهیزکاری همدیگر را یاری و پشتیبانی نمایید و همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی نکنید.

در پاسخ به این سوال می­توان گفت:

1- در هر جا که خداوند متعال کمک خواستن از غیر را جایز بداند و ما نیز این کار را انجام دهیم، مثل این است که از خداوند استعانت کرده باشیم، همان طور که اطاعت از کسانی که خداوند متعال لازم می­داند؛ مانند اطاعت از خداست؛ چون خودش فرمان داده است. او که خالق است، آمر نیز هست و امرش مطاع می­باشد.

2- خداوند جهان را خلق کرده و اسباب و مسببات را نیز درآن خلق کرد و ارتباطی میان اسباب و مسببات ایجاد کرد و به بندگانش فرمان داد که برای رسیدن به مسببات، اسباب را به کار برند. که در این جا استعانت از اسباب برای نیل به مسببات، استعانت به غیر نیست.

و در سوره­ی مبارکه­ی کهف آیه­ی 83 تا 85 آمده: و یسألونک عن ذی القرنین قل سأتلوا علیکم منه ذکرا انا مکنا له فی الارض و آتیناه من کل شیئ سببا فاتبع سببا

ای پیامبر، از تو درباره­ی ذوالقرنین می­پرسند. بگو: گوشه­ای از سرنوشت او را برایتان بازگو خواهم کرد، ما به او در زمین قدرت و حکومت دادیم، و وسایل هر چیزی را در اختیارش نهادیم، او هم سبب را پی­گیری کرد، و از وسایل خداداد استفاده کرد.

3- منظور از استعانت در این سؤال و در ایّاک نستعین، استعانت از غیر طریق اسباب است،که اگر خارج از عالم اسباب و مسببات، از غیرخدا طلب و استعانت داشته باشیم و چیزی بخواهیم که با اراده­ی محض و نیروی روحی و قدرت غیبی کاری برای ما انجام دهد؛ استعانت به غیرخدا نموده ایم. چون این کار اختصاص به خداوند متعال دارد و چنین قدرتی را به غیرخودش نداده است.

همان طوری که مشرکین از بت­ها یا اشخاصی هم­چون حضرت عیسی(ع) فرزند، روزی، جلب منفعت و دفع مضرّت و رفع آن را خواسته و قربانی و نذر برایشان انجام می­دادند.

در این­جا بحث به استعانت از اولیاء و رجال صالح کشیده می­شود که خداوند در مورد آن­ها می­فرماید: الا إنّ أولیاء الله لاخوف علیهم و لا هم یحزنون

هان بی­گمان دوستان خداوند ترسی بر آنان (از خواری دردنیا و عذاب درآخرت) نیست. و (بر از دست دادن دنیا) غمگین نمی­گردند.

سپس آن­ها را معرفی کرده و می­فرماید: و الّذین آمنوا و کانوا یتقون[2]

(اولیاء خدا) کسانی هستند که ایمان آورده­اند و تقوی پیشه کرده­اند.

پس، ولیّ کسی است که: اولاً ایمانی صادق و صحیح و بدون شک و شبهه داشته باشد.